درس چهارم
جمله و اجزاي آن

بخش هاي اساسي جمله : 1 – نهاد 2 – گزاره گزاره بر دو نوع است : 1 – گزاره : كه فقط از يك فعل تشكيل شده باشد مانند :‌علي آمد (گزاره : فعل) 2 – گزاره كه علاوه بر فعل يك يا چند جزء ديگر نيز دارد. مانند : علي دوستش را ديد. گزاره : مفعول + فعل

نهاد	گزاره
خورشيد دوستم آن كودك	مي درخشد آمد مي خندد

گزاره هايي كه :

فقط از فعل تشكيل شده است

گزاره

گزاره هايي كه از اجزاي زير ساخته شده است:

فعل

مفعول

نهاد

الف) مفعول +فعل

بخوانيد

درس را

شما

مي پرستند

خدا را

موحدان

ب) مسند + فعل

فعل

مسند

نهاد

بود

حكيم

لقمان

شد

روشن

هوا

است

سرزمين دليران

ايران

ج) متمم + فعل

فعل

متمم

نهاد

مي جنگد

با دوستش

علي

فعل	متمم	مفعول	نهاد
فرستاد	براي سياوش	نامه اي دلپذير	افراسياب
خريد	از كتابفروشي	كتاب را	علي

د) مفعول + متمم + فعل

  پرسش هايي از متن :
1 – مفعول به چه كلمه اي مي گويند؟

مفعول كلمه اي يا اسمي است كه پس از آن نشانه ي «را» باشد تا بتوانيم اين نشانه را به آن بيفزاييم.  

  2 – مسند به چه كلمه اي مي گويند.

مسند كلمه يا گروهي از كلمات است كه فعل اسنادي به آن نياز دارد. جمله «علي آمد» كامل است. اما در فارسي امروز نمي توان گفت : «علي شد» زيرا علي شد به جزء ديگري نيز نياز دارد. علي بزرگ شد، علي دانشجو شد.  

  3 – سه جمله مثال بزنيد كه گزاره آن از فعل تشكيل شده باشد، جدول آن ها را رسم كنيد.

لقمان سيد فام بود.
زبان فارسي شيرين است
پسر همسايه مهندس ساختمان خواهد شد

جمله
نهاد	گزاره
	مسند	فعل
لقمان	سيدفام	بود
زبان فارسي	شيرين	است
پسر همسايه	مهندس ساختمان	خواهد شد

 

  4 – متمم به چه كلمه اي مي گويند؟

متمم گروه اسمي است كه پس از حرف اضافه بيايد و معناي فعل بدون آن ناتمام باشد. برخي از حرف هاي اضافه عبارتند از : از ، به ، با ، بر ، براي، درباره و .....  

  5 – دو جمله مثال بزنيد كه گزاره آن از متمم و فعل ساخته شده باشد، جدول آنها را رسم كنيد.

علي با دشمن جنگيد
حسين به پدرس مي نازد

جمله
نهاد	گزاره
	متمم	فعل
علي	با دشمن	مي جنگد
حسين	به پدرش	مي نازد

 

  6- دو جمله مثال بزنيد كه گزاره آن از مفعول و متمم و فعل ساخته شده باشد، نمودار آن ها را رسم كنيد.

فردوسي بيشتر داستان هاي شاهنامه را از روايت هاي بهلول گرفته است.
آن ها علاميه را به تابلو چسبانند

جمله
نهاد	گزاره
	مفعول	متمم	فعل
فردوسي	داستان ها را	از روايت هاي بهلول	گرفته است
آنها	اعلاميه را	به تابلو	چسباندند

 

  نكته:

1.به هر يك از جمله ها مي توان يك يا چند گروه قيدي افزود. مانند علي با دشمن جنگيد. علي مردانه با دشمن جنگيد. علي در جبهه ي جنگيد. علي در جبهه جنگ مردانه با دشمن جنگيد.
2.قيد در هر جاي جمله باشد جزئي از اجزاي گزاره است.  

  خودآزمايي درس چهارم :
1 – نام هر يك از اجزاي جمله هاي زير را بنويسيد.

قدر وقت را بدانيم . مفعول + فعل
تجربه هاي بسياري از سفر برگرفتيم. / مفعول + متمم + فعل
متصدي موزه جواني بود سي ساله. / نهاد + مسند + فعل
زندگي چيست؟ / نهاد + مسند + فعل
كودكان داوطلب فروش «نشريه شمال» مي شدند./ نهاد + مسند + فعل
مرغان دريايي پريده بودند . / نهاد + فعل  

  2 – با هريك از فعل هاي زير دو جمله بنويسيد و اجزاي آن را مشخص كنيد.

مي نشيند.
كبوتر مي نشيند ./ نهاد + فعل
شكست : 1- شيشه شكست :/ نهاد + فعل
غمت در دل مي نشيند . / نهاد + متمم + فعل
باد شيشه را شكست . / نهاد + مفعول + فعل

مي بينند .
1 – بچه ها برنامه ها را مي بينند./ نهاد+ مفعول + فعل
2 – ميدوخت : خياط لباس را مي دوخت : / نهاد + مفعول + فعل
چرخ ميدوخت . / نهدد + فعل
چشم مي بيند. / نهاد+ فعل